Θα θυμάσαι ότι ξεκίνησα να σου γράφω ένα παραμύθι που ξεκινούσε όπως όλα τα παραμύθια, δηλαδή με το “Μια φορά και έναν καιρό” και επειδή είναι ένα παραμύθι που σέβεται τον εαυτό του, έχει μέσα Γενναίους Ιππότες και Τρομερούς Δράκους .
Όπως σίγουρα θα θυμάσαι από το πρώτο μέρος του παραμυθιού, ο δράκος αυτός δεν βγάζει φωτιές από το στόμα , τα σωθικά του είναι γεμάτα τσιπάκια και τον φωνάζουν Ηλεκτρονικό Υπολογιστή. Επίσης σίγουρα θα θυμάσαι ότι οι Γενναίοι Ιππότες στο παραμύθι αυτό, είμαστε εγώ και εσύ, σεβαστέ μου αναγνώστη. Επειδή βλέπω ότι έχεις αγωνία για το φινάλε , να σου πω από τώρα ότι το παραμύθι μας θα τελειώσει όμορφα , με το “..και έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα” , αλλά σε προειδοποιώ , μέχρι να φτάσουμε ως εκεί, το παραμύθι θα έχει συνεχείς ανατροπές και ως την τελευταία στιγμή θα νομίζεις ότι οι γενναίοι ιππότες την έχουν πολύ άσχημα και άρα αποκλείεται να νικήσουν.
Βρισκόμαστε λοιπόν στο έτος 2036. Η απάντηση στο ερώτημα που μας απασχόλησε στο πρώτο μέρος του άρθρου , δηλαδή στο “Πόσο έξυπνοι μπορούν να γίνουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές” έχει πλέον δοθεί. Το έτος 2036 οι υπολογιστές θα είναι πλέον εξίσου έξυπνοι με τον άνθρωπο. Οι υπολογιστές θα σκέφτονται. Και θα είναι πλέον κομμάτι του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Πως θα αντιδράσει η ανθρωπότητα;
Η ανθρωπότητα θα αντιδράσει όπως οι Λουδίτες. Ασε με να σου θυμίσω: Οι Λουδίτες ήταν υφαντουργοί εργάτες που έδρασαν τις αρχές του 19ου αιώνα και για περίπου δέκα χρόνια. Ποια ήταν η δράση τους; Πήγαιναν από εργοστάσιο σε εργοστάσιο και κατέστρεφαν την εφεύρεση που τους “απειλούσε” . Κατέστρεφαν δηλαδή, τις νέες αυτόματες υφαντουργικές μηχανές που για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας αντικαθιστούσαν την κλωστή , το βελόνι και τον άνθρωπο.
Σκέψου. Το γεγονός ότι η ιστορία δικαίωσε την Βιομηχανική Επανάσταση και όχι τους Λουδίτες, διότι μακροπρόθεσμα η εξέλιξη της τεχνολογίας δημιούργησε περισσότερες θέσεις εργασίας από όσες εξαφάνισε σημαίνει ότι οι Λουδίτες έκαναν λάθος; Η μήπως σημαίνει ότι η Λουδιτικη Επανάσταση έγινε 250 χρόνια νωρίτερα από ότι έπρεπε;
Θα προσπαθήσω να απαντήσω στο ερώτημα , αλλά σε παρακαλώ άφησε με πρώτα να σου πω για την Ελίζα.
Η Ελίζα δεν ήταν άνθρωπος. Η Ελίζα ήταν μια μηχανή που σκέφτεται. Και λέω “ήταν” γιατί η μηχανή αυτή υπήρξε στα αλήθεια – ήταν ένα πρόγραμμα που έκανε ψυχανάλυση σε ασθενείς το 1966. Δεν σου κάνω πλάκα. Η τεχνητή ψυχολόγος Ελίζα γράφτηκε από τον Joseph Weizenbaum το 1966 στο MIT. Άκουσε την συναρπαστική ιστορία της:
O ασθενής ξάπλωνε σε έναν καναπέ σε ένα δωμάτιο που χωρίζονταν στα δύο με μια λεπτή γυψοσανίδα. Στο πλευρά του ασθενούς υπήρχε ένα telex που τύπωνε τις απαντήσεις της “ψυχολόγου” Ελίζας (Εκείνη την εποχή ΔΕΝ υπήρχαν υπολογιστές με οθόνη στο ΜΙΤ). Στην άλλη πλευρά ένας χειριστής πληκτρολογούσε τα λόγια του ασθενούς στο πρόγραμμα Eliza.
Το πρόγραμμα ουσιαστικά ήταν μια βάση δεδομένων με μερικές εκατοντάδες λέξεις-κλειδιά και ερωτήσεις για κάθε λέξη κλειδί. Για παράδειγμα εάν ο ασθενής έλεγε μια πρόταση που περιείχε την λέξη “μητέρα” η Ελίζα απαντούσε με την έτοιμη ερώτηση : “Πείτε μου περισσότερα για την μητέρα σας” . Εάν τώρα, μια πρόταση ΔΕΝ περιείχε λέξεις-κλειδιά τότε το πρόγραμμα-Ελίζα μετέτρεπε την πρόταση σε ερώτηση. Εάν για παράδειγμα ο ασθενής έλεγε “Οι γύρω μου με περιφρονούν” τότε η Ελίζα απαντούσε “Οι γύρω σας , σας περιφρονούν;”. Σας παραθέτω έναν πραγματικό διάλογο με την Ελίζα
Κορίτσι: Λοιπόν, το αγόρι μου με έβαλε να έρθω εδώ…
ELIZA: Το αγόρι σου , σε έβαλε;
Κορίτσι: Λέει ότι είμαι συνέχεια μουτρωμένη
ELIZA: Λυπάμαι στ’ αλήθεια που είσαι συνέχεια μουτρωμένη
Κορίτσι: Έτσι είναι , είμαι συνέχεια μουτρωμένη. Μου το λέει και η μητέρα μου
ELIZA: Πείτε μου περισσότερα για την μητέρα σας.
Το πείραμα του Weizenbaum συγκλόνισε την επιστημονική κοινότητα. Πρώτον διότι, πάρα πολλοί από τους ψυχαναλυόμενους δεν κατάλαβαν ότι μιλάνε με μια μηχανή. Δεύτερον διότι όταν το έμαθαν , ζήτησαν να συνεχίσουν την ψυχανάλυση με την Μηχανή-Ελίζα, γιατί “η Ελίζα τους έκανε να αισθανθούν όμορφα και πραγματικά τους βοήθησε” . Όλα αυτά συνέβησαν το 1966. Σου το ξαναγράφω μήπως και δεν το παρατήρησες: Το 1966!
Και εάν αναρωτιέσαι γιατί το καταπληκτικό αυτό πείραμα δεν είχε συνέχεια να σε ενημερώσω πως είχε και παραείχε: Ο τρόπος με τον οποίο “σκέφτονταν” η Ελίζα το 1966 μοιάζει πλέον ξεπερασμένος, αλλά οι διάδοχοι της είναι ασύλληπτα πιο έξυπνοι. Σήμερα για παράδειγμα, πάνω από το 70% της email αλληλογραφίας που έχει η Morgan Stanley και η ING με τους πελάτες της γίνεται όχι με ανθρώπινους υπαλλήλους των εταιριών αλλά με “εγγονάκια” της Ελίζας. Εντάξει, η τεχνολογία αναγνώρισης ανθρώπινης φωνής δεν είναι ακόμα τέλεια για να μιλάς με αντίστοιχες τηλεφωνήτριες-Ελίζες, αλλά θυμάσαι το παράδειγμα με τα ποτήρια νερού και την Μεσόγειο Θάλασσα στο πρώτο κομμάτι του παραμυθιού; Μπράβο.
Τώρα κατάλαβες που το πάω : Πλησιάζουμε στην εποχή που η μηχανές δεν θα κάνουν μόνο χαζές απλές εργασίες όπως οι υφαντουργικές μηχανές των Λουδιτών. Πλησιάζουμε στην εποχή που οι μηχανές θα μπορούν να καθαρίζουν το σπίτι σου, να μαγειρέψουν, να πάνε στο σούπερ μάρκετ για ψώνια , να κάνουν ιατρικές διαγνώσεις, να κρατάνε τα λογιστικά βιβλία του γραφείου σου.
Τα υπόλοιπα τα έχει προβλέψει η Οικονομική Θεωρία . Το “Νέο Μέσο Παραγωγής” δηλαδή το Ρομπότ θα είναι ένα εργαλείο στα χέρια των πλουσίων, και όπως ξέρεις και από το σχολείο , αυτοί που κατέχουν τα Μέσα Παραγωγής κατέχουν και το χρήμα.
Και οι υπόλοιποι άνθρωποι τι θα γίνουν; Δηλαδή τι θα συμβεί σε εμένα και σε εσένα σεβαστέ μου αναγνώστη; Και αυτό το έχει προβλέψει η Οικονομική Θεωρία. Όσο η προσφορά εργασίας από την μορφωμένη μεσαία τάξη γίνεται μεγαλύτερη τόσο θα πέφτουν οι μισθοί.
Σου θυμίζει τίποτε αυτό;
Και μην μου πεις ότι η πτώση των μισθών εξηγείται από την Ελληνική Κρίση. Δες προσεκτικά αυτό το διάγραμμα που δείχνει την συνολική πτώση των εισοδημάτων που προέρχονται από την εργασία από το 1947 ως σήμερα.
Δες το και πες μου αν δεν νοιώθεις έναν κόμπο στο στομάχι. Τώρα βλέπεις με τα μάτια σου γιατί το 1965 ο πατέρας σου ήρθε σχεδόν ξυπόλητος από το χωριό , δούλεψε τσαγκάρης αλλά έχτισε μια πολυκατοικία μέσα σε 10 χρόνια, ενώ εσύ στο σήμερα με 2 πτυχία και 3 δουλειές δεν έχεις να πάρεις ένα σουβλάκι. Η τάση είναι παγκόσμια. Μόνο που δεν σου το λένε.
Το δεύτερο άμεσο αποτέλεσμα που θα έχει η “Άνοδος των Ρομπότ” το έχεις ήδη καταλάβει. Αναπόφευκτα τα ρομπότ θα αρχίσουν να παίρνουν όλο και περισσότερες δουλειές από ανθρώπους. Οι δουλείες που απευθύνονται σε αυτό που σήμερα λέμε “δουλειές για τον ανειδίκευτο εργάτη” δεν έχουν κανένα μέλλον, αυτό το έχεις καταλάβει, αλλά ακόμα και δουλειές που σήμερα απευθύνονται στην μεσαία τάξη θα εξαφανιστούν τελείως : Υπάλληλοι σε τραπεζικά γκισέ, πωλητές, οδηγοί, γιατροί που ασχολούνται αποκλειστικά με την ιατρική διάγνωση ο κατάλογος είναι ατελείωτος μην τα γράφω τώρα και σε στεναχωρώ, το πιθανότερο είναι ότι λέγε-λέγε θα πω και το επάγγελμα σου.
Αυτή θα είναι και η πιο κρίσιμη καμπή της ιστορίας μας.Για κάποια χρόνια θα μοιάζει ότι οι “κακοί καπιταλιστές” νίκησαν διότι ο πλούτος τους θα συσσωρεύεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.Είμαι όμως σίγουρος η ανθρωπότητα θα περάσει γρήγορα από αυτό το σκοτεινό στάδιο και η αισιοδοξία μου αυτή δεν πηγάζει από κάποιου είδους ουτοπική πίστη στην Ανθρώπινη Καλοσύνη.
Η απάντηση και η λύση θα έρθει και πάλι από την Οικονομική Θεωρία. Να σου θυμίσω, ότι η κινητήριος δύναμη του καπιταλιστικού συστήματος είναι η συνεχής κατανάλωση αγαθών και κανενός είδους κατανάλωση δεν μπορεί να γίνει εάν το 95% του πλανήτη είναι άνεργο.
Βλέπεις ο καπιταλισμός έχει μόνο έναν κανόνα. Μόνο ένα: ”Η Κατανάλωση δεν πρέπει να σταματήσει ποτέ. Ποτέ μα ποτέ”
Έχω την άποψη ότι οι ιδιοκτήτες των “Νέων Μέσων Παραγωγής” θα αναδημιουργήσουν την Μεσαία τάξη με μοναδικό σκοπό να συνεχίσει να καταναλώνει και να ξοδεύει χρήματα.
Μόνο που για ΔΕΥΤΕΡΗ φορά στην Ανθρώπινη Ιστορία η Μεσαία Τάξη δεν θα χρειάζεται να δουλεύει γιατί η Άρχουσα Τάξη, θα τους προμηθεύσει με ρομπότ. Τα ρομπότ θα δουλεύουν , η μεσαία τάξη θα καταλώνει αγαθά ζώντας με τα χρήματα που θα δημιουργεί η υπεραξία της εργασίας των ρομπότ, η άρχουσα τάξη θα ζει μέσα σε μυθικό πλούτο.
Μην βιάζεσαι να με διορθώσεις. Το ξέρω πως έγραψα ”για δεύτερη φορά στην Ανθρώπινη Ιστορία η Μεσαία Τάξη δεν θα χρειάζεται να δουλεύει”.
Έχει ξανασυμβεί. Στην Αρχαία Αθήνα. Με 500.000 δούλους αντί για “Ρομπότ”. Και με 20.000 Αθηναίους αντί για “Μεσαία Τάξη”
Δίκιο δεν είχα όταν σου υποσχέθηκα Happy End;